Είχα διαβάσει ότι σε μια παλαιότερη έρευνα για τις πολιτιστικές συνήθειες και γνώσεις των Ελλήνων μόλις το 5% των ερωτηθέντων γνώριζαν σωστά την ιδιότητα του. Το 88% δεν τον είχε καν ακουστά, ενώ 6% τον γνώριζαν αλλά με λάθος ιδιότητα.
Ο Δημήτρης Πικιώνης ήταν αρχιτέκτονας και Aκαδημαϊκός, με πλούσιο ζωγραφικό, ποιητικό και συγγραφικό έργο. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1887 από Χιώτες γονείς, και ήταν πρώτος εξάδελφος του ποιητή Λάμπρου Πορφύρα και του δημοσιογράφου και συνιδρυτή της εφημερίδας Το Βήμα Γεωργίου Συριώτη. Ο πατέρας του από μικρός -όπως και ο ίδιος- είχε κλίση στη ζωγραφική. Ποίηση και ζωγραφική αποτέλεσαν λοιπόν, το πρώτο περιβάλλον για το Δημήτρη Πικιώνη. Το 1906 έγινε ο πρώτος (χρονολογικά) μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη ενώ παράλληλα σπούδαζε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Αθηνών, απ’ όπου το 1908 πήρε το δίπλωμα του Πολιτικού Μηχανικού. Συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο και στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου διδάχθηκε σχέδιο και ζωγραφική στην Académie de la grande Chaumière. Παράλληλα γράφτηκε στο εργαστήριο του αρχιτέκτονα Chifflot και παρακολούθησε τα μαθήματα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων στην École des Beaux Arts.
Με απλά λόγια η αρχιτεκτονική φιλοσοφία του Δημήτρη Πικιώνη είναι ότι: συνδυάζει μοντερνισμό και παράδοση, συνδυάζει λειτουργικότητα και αισθητική, αναζητά την απλότητα, εμπνέεται από τη φύση, τη λαϊκή αρχιτεκτονική και τέχνη. Αναζητά μια εθνική ταυτότητα (συνδυάζοντας το σύγχρονο με στοιχεία του παρελθόντος, ειδικά βυζάντιο και λαϊκή τέχνη), Αξιοποιεί τα φυσικά υλικά (πέτρα-ξύλο) και το φυσικό μεσογειακό φως. Δίνει μεγάλη έμφαση στον περιβάλλοντα χώρο (αυλή, δέντρα και φυτά του τόπου μας) δημιουργώντας μια “φιλική προς το περιβάλλον” αρχιτεκτονική, και τέλος έχει κοινωνικό, αισθητικό και περιβαλλοντικό όραμα.
Κεντρική ιδέα στο έργο του είναι η πίστη ότι η φύση και κατ’ επέκταση το τοπίο και η αρχιτεκτονική είναι έμψυχες οντότητες που διέπονται από ιερότητα, προκαλούν δέος και εμπνέουν σεβασμό.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι έννοιες που σήμερα θεωρούμε “πρωτότυπες” και σύγχρονες”, όπως η “βιοκλιματική αρχιτεκτονική” και τα “πράσινα κτίρια”, στην εποχή του -όπου πρωταγωνιστούσε το μπετόν- ήταν ανύπαρκτες. Από αυτή την άποψη όλη η αρχιτεκτονική φιλοσοφία -και φιλοσοφία ζωής- του Πικιώνη είναι άκρως πρωτοποριακή και πολύ μπροστά από την εποχή της και αξίζει την προσοχή μας. Το έργο του ως αρχιτέκτονας ξεκίνησε με την οικία Μωραΐτου στις Τζιτζιφιές (1921-1923). Ήταν οικοδόμημα με χαρακτήρα αττικής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Και συνέχισε με…..
Το Δημοτικό σχολείο, στα Πευκάκια Λυκαβηττού (1932)
Το σχολείο εντάσσεται στο πρόγραμμα ευρείας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και ανέγερσης σχολικών κτηρίων του ’30. Ανήκει στα έργα αναφοράς του ελληνικού μοντερνισμού, αν και ο Δημήτρης Πικιώνης το αποκήρυξε αμέσως μετά την κατασκευή του, γιατί διαπίστωσε πως δεν τον ικανοποιούσε το αποτέλεσμα, και έτσι άλλαξε τις αισθητικές του αντιλήψεις. Από το 1951 ως το 1957, ασχολήθηκε με πολλά έργα, ανάμεσά τους η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και το λόφο Φιλοπάππου, που είναι ίσως το σημαντικότερο έργο του.
Διαμόρφωση του χώρου στην Ακρόπολη και στο λόφο του Φιλοπάππου (1954-1957)
Μετά από τα νεοκλασικά αρχιτεκτονικά έργα του 19ου αιώνα και τη ρομαντική κηποτεχνία του Εθνικού Κήπου χρειάστηκε περίπου ένας αιώνας για να εμφανιστεί ένα έργο δημόσιου υπαίθριου χώρου τέτοιας σημασίας για την ευρύτερη νεώτερη Αθήνα. Το έργο περιλαμβάνει δύο κύριες σπειροειδείς διαδρομές, που ξεκινούν σχεδόν αντικριστά στη συμβολή Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου. Η μία ανεβαίνει βόρεια το λόφο της Ακρόπολης ως το ιερό της Αθηνάς. Η άλλη απομακρύνεται απ’ αυτόν δημιουργώντας δύο συνθήκες θέασής του: μια πρώτη στου Λουμπαρδιάρη, όπου ξεπροβάλλει για μοναδική φορά μετωπικά η κύρια όψη του Παρθενώνα, και μια δεύτερη στο Άνδηρο, όπου καταλήγει σε συστρεφόμενη διαδρομή.
Νίκος Μουρατίδης
www.nikosonline.gr
Περπατώντας στου Φιλοπάππου νομίζεις ότι η αρχιτεκτονική του Πικιώνη βγαίνει κατ’ ευθείαν μέσα από τη γη. Σαν να υπήρχε πάντα εκεί….
Παιδικός κήπος στη Φιλοθέη (1961-1965)
Η παιδική χαρά της Φιλοθέης ανήκει στα έργα εκείνα του Δημήτρη Πικιώνη που εκφράζουν την αντίληψη ότι όλες οι κουλτούρες έχουν μια κοινή και αιώνια βάση: τα πάντα είναι διαφορετικές εκφάνσεις του ίδιου. Ακολουθεί λοιπόν περισσότερο μια φιλοσοφία ανατολίτικη. Στο περίπτερο και στην είσοδο του παιδικού κήπου είναι σαφείς και εμφανείς οι επιρροές από ιαπωνική αρχιτεκτονική -και δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζονται τέτοιες επιρροές στο έργο του. Η έρευνα του Δημήτρη Πικιώνη για τα παιδιά και το παιδικό παιχνίδι φαίνεται ιδιαίτερα στον εξοπλισμό που επέλεξε: μια ξεχαρβαλωμένη βάρκα, μια καλύβα σαρακατσάνικου τύπου, ένα γεφύρι σε μια μικρή λίμνη. Σχεδίασε τον Παιδικό Κήπο της Φιλοθέης, με έναν εξοπλισμό… μυστηριακό, εξερευνητικό -όχι τυποποιημένο και βιομηχανικό
Ο Δημήτρης Πικιώνης με τα παιδιά του Ινώ, Ίωνα, Τάσο και Πέτρο στην Αίγινα (1937)
Στα πλακόστρωτα του, μοιάζει ότι συγκέντρωσε τα μαρμάρινα και πήλινα κομμάτια από την κατεδαφιζόμενη χωρίς συστολή Αθήνα του 19ου αιώνα, φτιάχνοντας ένα γιγάντιο παζλ, από κάτι που χάνεται.
Το ξενοδοχείο Ξενία στους Δελφούς δια χειρός Πικιώνη (σχέδιο πάνω, σχεδόν έτοιμο κάτω)
Πέθανε στις 28 Αυγούστου του 1968 στην Αθήνα.
